Nefs 4 bölümden oluşur.7 bölüme ayıranlarda vardır.Fakat aslolan nefsin mutmain olmasıdır.Nefs mutmain olursa daha ileri derecelerede çıkabilir.Nefsi reddetmek onu bilmemek kafirliktir.Nefsini bilenler ancak gerçek müslümanlardır.Diğerleri yalnızca taklittirler.Allah katında nefsini bilmeyenler hayvanlarla aynı derecededirler.Bunun için Allah dostu olan büyük zât bayezid-i bestami hazretleri "Nefsini bilen rabbinide bilir" buyurmuştur.O yüzden acilen nefsimizi bilmemiz ve derhal ona karşı durmamız istenmektedir.Ne zaman öleceğimiz belli değildir.Allah insan-ı kamil istemektedir.
İnsan nefsi şu dördünden birisi ile muhakkak alâkalıdır.
1-Nefs-i emmare 2-Nefs-i levvâme 3- Nefs-i mülheme 4-Nefs-i mutmainne
1-Nefs-i emmare
Nefs-i emmare sahipleri şunlardır:Kafirler,fasıklar,münafıklar..Nefs-i emmare derecesi hayvanlık derecesidir.Nefsi emmare olan insanlar gerçek manada insan değildirler.Allah onları hayvanlardan ayırmamakta ve hatta onlar için kuran'da "belki onlar hayvanlardanda aşağıdırlar" buyurmaktadır.Aynı hayvan yeyip içip çiftleşip zevkeden ve aklını gerçek manada kullanmayanlar nasıl insan olabilir? Allah bu tip insanları hayvanlaştırır.Hatta kuranda kimi insanları maymunlara ve domuzlara dönüştürdüğünü emir buyurur.İşte hayvan gibi yaşayan insanların sonu budur.Nefs-i emmare olanlar daima onun şekaveti altındadırlar.Nefs-i emmare insanı asla iyiliğe çağırmaz.Daima şekavete,nifaka,küfre,kötülüğe,isyana davet eder.Nefs-i emmare alt edilmesi çok zor olan insanın en büyük düşmanıdır.Ona uyan kafirdir.Ona uyanlar aynı zamanda şeytanında kölesi olurlar.Çünkü şeytan ihlaslı insana güç yetirememesine karşın nefsi emmare sahiplerini zapteder.Daima ona emreder ona buyruğu altına alır.Zavallı insan kendisini birşey zanneder fakat hem şeytanın hemde nefsinin kulu olmuştur.
2-Nefs-i levvâme
Nefs-i levvâme sahipleri nefsi emmare sahiplerinde çok üstündür.Nefsi levvame insanlık makamına girişin ve tevbenin kapısıdır.İşlenen günahların pişmanlığını çökerten nefstir nefsi levvame.Bu nefsin insanda devreye girmesi insanın samimi tevbesine bağlıdır.Allah insandan samimi,nasuh tevbe beklemektedir.Günahsız insan yoktur.Resulullah dahi hergün yüz defa tevbe ederdi.Yani tevbe estağfirullah derdi.Bizler ise günahkarlar olarak acilen günahlarımıza tevbe etmedikçe nefs-i levvameye ulaşamayız.Nefs-i levvame pişman nefs manasına gelir.Bu dünyada bu nefsi tanımayanlar ahirette korkunç bir ğişmanlık içinde onunla tanışacaklardır.Bu nefs insana "yazıklar olsun sana" diyecektir.Oysa bu dünyada onunla tanışan onu geçecek ve bir üst basamak olan mülhemeye geçecektir.Bu yüzden nefsi levvamede kalmamak gerekir.Şunu bilmelidirki nefs insanı hesaba çekecek şekilde yaratılmıştır.Allah kıyamet suresinde "Nefs-i levvame'ye yemin ederimki" buyurur.
3-Nefs-i mülheme
Nefs-i mülheme sahipleri nefsi emmareden ve nefsi levvamedende çok üstündür.Çünkü onlar nefs-i emmareye karşı koymuş onunla savaşmışlardır.Bununla beraber tevbe ederek nefs-i levvameyide geçmişler günahlarını yakmışlar pişman olmuşlardır.Sabretmişler,ibadet etmişler,cehdetmişlerdir.Bunun için Allah'tan temiz kalplere gelen ilhama mazhar olmuşlardır.Bunun için mülheme olmuşlardır.Allah onların kalbine kendinden verdiği hikmeti ve ilhamı koyarak onlara dünyada ve ahirette yardım etmiştir.Allah şems suresinde "Nefs'e ve ona iyiliği ve kötülüğü ilham edene" buyurarak bizlere nefsi mülhemeyi haber vermiştir.
4-Nefs-i mutmainne
Nefs-i mutmainne derecesi en üst nefsin makamıdır.Allah dostlarının makamıdır.Allah ile buluşan Allah ile konuşan Allah ile tanışan nefs'dir.Peygamberlerin üstün olmasının sebebidir.Nefsini mutmain eden insan artık onun şekavetinden emin olur onunla işi olmaz.Nefsi mutmain olan insan "İrcîi(dön)" hitabına mazhar olur.Hitabullah ile şereflenir.Resulullah s.a.v. 40 yaşında iken bu makama ulaşmıştır.43 yaşında ise Allah ile konuşmuş ve onu görmüştür.Bu makama ulaşmak için insanın en az 40 yaşında olması gerekir.Fakat ömrünü Allah yolunda geçirmiş olması şartı ile.Allah kurandada 40 yaşını olgunluk yaşı olarak ifade etmiştir.Allah kuran'da Fecr suresinde "Ey mutmain olmuş nefs! Dön rabbine..Gir kullarımın içine,gir cennetime.." buyurmuştur.Yani Allah cennete koyacaklarını nefsi mutmainne olanlardan seçecektir.Onun yolunda hem malı ile hem canı ile yani nefsi ile savaşanlardan seçecektir.Yoksa bunları yapamadan hiçbir insan cennete giremeyecektir.Alllah yine kuran'da "kim nefsinin kötü isteklerinden,hırsından korunmuşsa kurtuluşa erer" buyurmuştur.